Juridische inhoud

1. Ter herinnering

Nachtarbeid omvat prestaties tussen 20u ’s avonds en 6u in de ochtend en is in principe verboden. Maar er zijn verschillende afwijkingen mogelijk op het verbod. Een van de afwijkingen is er voor het uitvoeren van alle logistieke en ondersteunende diensten verbonden aan de elektronische handel (e-commerce).

E-commerce omvat de werkzaamheden binnen het kader van elektronische handel die nodig zijn om een afgewerkt product op een zo efficiënt mogelijke manier op een bepaald tijdstip en op een bepaalde plaats af te leveren bij een eindafnemer (consument).

Dit is de orderverwerking, verpakking, verzending, fysieke levering en opvolging van de goederenstroom. Maar ook de goederenopslag, voorraadbeheer, vrachtafhandeling en andere transportondersteunende activiteiten, evenals afhaalpunten en telefonische dienst naverkoop.

2. Wijzigingen

Voor ondernemingen die diensten verlenen in de elektronische handel (e-commerce) voorziet men de volgende versoepelingen:

• Vereenvoudiging van de invoerprocedure voor nachtarbeid met prestaties tussen 20u en 24u en vanaf 5u;

• Via een tijdelijk experiment kunnen werknemers op vrijwillige basis nachtarbeid presteren tussen 20u en 24u en vanaf 5u.

2.1. Beperkt toepassingsgebied

Men viseert hierbij niet alle e-commerceactiviteiten maar alleen het uitvoeren van logistieke en ondersteunende diensten verbonden aan de elektronische handel van roerende goederen.

Men vermeldt 'roerende goederen' om duidelijk te maken dat de elektronische handel in diensten deze afwijkende regeling niet kan toepassen. Het gaat dan bijvoorbeeld om de online verkoop van verzekeringsproducten.

2.2. Vereenvoudiging invoerprocedure nachtarbeid tot 24u en vanaf 5u

Via gewone ondernemings-cao

Werknemers mogen tussen 20u en 6u werken voor activiteiten van e-commerce.

Nachtarbeid invoeren met prestaties tot 24u en vanaf 5u veronderstelt normaal een wijziging van het arbeidsreglement, onder andere om de nodige uurroosters in te voegen in het arbeidsreglement. De werkgever moet hierbij de gepaste wijzigingsprocedure volgen.

Ondernemingen zullen voortaan nachtarbeid met prestaties tot 24u en vanaf 5u ook kunnen invoeren door een cao te sluiten met slechts 1 vakbond.

Op deze manier versoepelt men de invoering van een doorlopende dienstverlening, zeker in de ondernemingen met een vakbondsafvaardiging. Zij kunnen via een cao met slechts 1 vakbond ook nachtarbeid invoeren met prestaties tussen 24u en 5u.

Schematisch kan de impact van de nieuwe wetgeving als volgt worden samengevat:

Automatische wijziging arbeidsreglement

De bepalingen uit de cao die de nachtarbeid invoert en die het arbeidsreglement wijzigen (denk aan de uurroosters), worden automatisch in het arbeidsreglement ingevoegd als de cao wordt neergelegd bij de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD WASO).

De werkgever moet de procedure tot wijziging van het arbeidsreglement dan niet meer volgen, maar moet het arbeidsreglement nog aanpassen en de uurroosters invoegen. 

Evaluatie door de Nationale Arbeidsraad

Binnen 2 jaar na de inwerkingtreding van deze regels zal de Nationale Arbeidsdraad ze evalueren.

2.3. Experimenten: vrijwillige nachtarbeid tot 24u en vanaf 5u

De nieuwe wetgeving creëert een mogelijkheid voor werkgevers in de e-commerce om hun werknemers op vrijwillige basis nachtarbeid te laten presteren tot 24u en vanaf 5u. En dit zonder dat de werkgever een cao moet sluiten met een vakbond of de procedure tot wijziging van het arbeidsreglement moet volgen.

Het gaat om een tijdelijk experiment dat na een jaar zal worden geëvalueerd binnen de Nationale Arbeidsraad.

Op initiatief van de werkgever – eenmalig voor maximaal 18 maanden

Een werkgever kan op eigen initiatief een experiment inzake arbeidsorganisatie in het kader van e-commerce invoeren waarbij hij nachtarbeid voor 24u en na 5u kan laten presteren door zijn werknemers.

• een soepele organisatie van de arbeid en;
• het welzijn van de werknemers die deelnemen aan het experiment.

De werkgever kan het experiment slechts eenmaal uitvoeren voor een maximale looptijd van 18 maanden. De beperking geldt voor de juridische werkgever maar ook op het niveau van de technische bedrijfseenheid zoals gedefinieerd in de wetgeving op de sociale verkiezingen.

Werknemers(vertegenwoordigers) betrekken

De werkgever betrekt bij de uitwerking van het experiment:

• de ondernemingsraad of, als er geen is in de onderneming;
• het comité voor preventie en bescherming op het werk of, als er geen is in de onderneming;
• de vakbondsafvaardiging of, als er geen is in de onderneming;
• de werknemers zelf.

Uurroosters invoegen in het arbeidsreglement

Een werkgever die nachtarbeid wil invoeren, moet zorgen dat de werknemers werken overeenkomstig uurroosters die vermeld zijn in het arbeidsreglement. De invoering van deze uurroosters vereist normaal gezien een aanpassing van het arbeidsreglement.

Als de werkgever een tijdelijk experiment inzake nachtarbeid in de e-commerce invoert, mag hij de uurroosters in het arbeidsreglement invoegen zonder dat de procedure tot wijziging van het arbeidsreglement moet gevolgd worden.

Toezicht Sociale Wetten inlichten

De werkgever die een experiment inzake vrijwillige nachtarbeid wil invoeren, moet dit schriftelijk melden aan de bevoegde lokale directie van de Algemene Directie Toezicht op de Sociale Wetten van de FOD WASO (TSW).

De werkgever deelt aan TSW daarbij volgende zaken mee:

• de redenen waarom hij het experiment wil invoeren;
• de criteria die hij zal gebruiken om het experiment te evalueren na afloop ervan;
• de looptijd van het experiment;
• de manier waarop hij de werknemersvertegenwoordigers of, als die er niet zijn, de werknemers zelf heeft betrokken bij de invoering.

Werknemers die vrijwillig willen instappen

Werknemers moeten afzonderlijk schriftelijk aan de werkgever aangeven dat ze vragende partij zijn om in te stappen in het voorgestelde experiment. De werkgever mag de werknemer niet nadeliger behandelen omwille van het verzoek om in te stappen in het experiment.

Schriftelijk verzoek bewaren

De werkgever moet tijdens de loop van het experiment elk schriftelijk verzoek van een werknemer bijhouden en ter beschikking houden van de sociaal inspecteurs van TSW.

De werkgever moet het geschrift bewaren tot een jaar na afloop van het experiment.

Ontslagbescherming

Werknemers die geen gebruik maken van de mogelijkheid om vrijwillig nachtarbeid te presteren bij hun werkgever die het experiment wenst in te voeren worden beschermd tegen ontslag.

De werkgever mag geen handelingen stellen die ertoe strekken eenzijdig een einde te maken aan de arbeidsovereenkomst van deze werknemers, behalve om redenen die vreemd zijn aan hun beslissing om niet in te stappen in het experiment.

Bij een ontslag moet de werkgever bewijzen dat zulke redenen voorhanden zijn. Op vraag van de werknemer moet de werkgever de redenen schriftelijk bezorgen.

Evaluatie binnen de onderneming na einde experiment

Evaluatie binnen de onderneming

Na afloop van het experiment moet de werkgever het verloop evalueren in overleg met:

• de ondernemingsraad of, als er geen is in de onderneming;
• het comité voor preventie en bescherming op het werk of, als er geen is in de onderneming;
• de vakbondsafvaardiging.

De evaluatie gaat in het bijzonder over de redenen waarom de werknemer het experiment wilde invoeren. Ze zou er toe kunnen leiden dat partijen beslissen om een definitieve vorm van nachtarbeid in te voeren.

Bezorgen aan FOD WASO en het bevoegde paritair comité

Binnen de drie maanden na afloop van het experiment bezorgt de werkgever de evaluatie aan:

• de voorzitter van de FOD WASO en
• het bevoegde paritair (sub)comité.

3. Toeslag voor nachtarbeid

Een werkgever is enkel verplicht om een toeslag voor nachtarbeid te betalen aan werknemers die gewoonlijk werken in een arbeidsregeling die ook nachtprestaties voorziet tussen 24u en 5u. In principe moet dan het minimumbedrag uit de CAO nr. 49 gegarandeerd worden. Het gaat om een toeslag van 1,37 EUR/u voor werknemers jonger dan 50 jaar en 1,64 EUR/u voor werknemers ouder dan 50 jaar (bedragen vanaf 1 november 2022).

Als de werknemers enkel werken voor 24u en/of na 5u is een werkgever in principe niet verplicht om een premie te betalen voor de nachtarbeid. Het is echter mogelijk dat een sectorale cao bepaalt dat toch een premie voor nachtarbeid verschuldigd is. In dat geval is de werkgever verplicht minstens het bedrag uit de sector-cao te betalen.

Als er geen verplichting is voor de werkgever om een premie voor nachtarbeid te betalen, kan de werkgever dit uiteraard wel vrijwillig doen en dit opnemen in een ondernemings-cao of het arbeidsreglement.